Niedobór witaminy B1 – czy jesteś w grupie ryzyka?^1-10

Witaminy B₁ (tiaminy) potrzebujemy wszyscy. Niektórzy szczególnie (np. sportowcy, kobiety w ciąży i karmiące piersią). A części z nas – bardziej niż innym – grożą deficyty tego związku. Czy dotyczy to również ciebie?

Alarm – objawy niedoboru witaminy B₁  

Nasza kondycja psychofizyczna w dużej mierze zależy od witaminy B₁. Za jej braki w ustroju możemy zapłacić wieloma niekorzystnymi – objawami– ciągłym zmęczeniem, nadpobudliwością i stanami depresyjnymi, spadkiem apetytu i problemami z trawieniem, pogorszeniem widzenia, zaburzeniami koncentracji i pamięci, osłabieniem i dystrofią mięśni, drżeniem kończyn czy palpitacjami serca.
Zapasy witaminy B1 w organizmie są ograniczone (około 30 mg). Witamina B1 jest przechowywana w mięśniach szkieletowych, mózgu, sercu i nerkach. Zapasy witaminy B1 zazwyczaj wyczerpują się w ciągu 2-3 tygodni. Niedobór witaminy B1 może wynikać ze zmniejszonego spożycia (najczęściej z powodu niskiej zawartości w diecie lub upośledzonego wchłaniania), zwiększonego zapotrzebowania (np. w ciąży, diety wysokowęglowodanowe) lub zwiększonej utraty przez nerki.

W tiaminę obfituje wiele produktów zwierzęcych i roślinnych, które codziennie trafiają na nasz stół. Nietrudno więc o wprowadzenie jej do menu. Dawniej to uboga dieta (biały ryż jako jej podstawa na Dalekim Wschodzie) stała za niedoborem B₁ i powodowaną nim chorobą beri-beri (zaburzeniami pracy mięśni, neurologicznymi i krążenia). Jednak i dziś mogą grozić nam objawy niedoboru witaminy B₁. W krajach rozwiniętych niedobór tiaminy z powodu niedożywienia występuje rzadko. Najczęstszymi przyczynami są nadużywanie alkoholu i stany chorobowe. Wtórny niedobór witaminy B1 może również towarzyszyć niewydolności serca lub długotrwałemu stosowaniu leków moczopędnych.

Co może przyczyniać się do rozwoju awitaminozy B₁?

Spośród grup ryzyka osób u których mogą wystąpić niedobory witaminy B1 wymienia się osoby o wysoce wybiórczej diecie jak wegetarianie, weganie, osoby chore na cukrzycę, alkoholicy, osoby leczone przewlekle niektórymi grupami leków, osoby dializowane.

1.  DIABETYCY

Ponieważ witamina B1 odgrywa kluczową rolę w cyklu przemian glukozy (glikoliza), zapotrzebowanie na nią u chorych z cukrzycą jest wysokie.
Badania wykazały wzrost ilości tiaminy w moczu wydalanej u pacjentów z cukrzycą w porównaniu z grupą kontrolną (24-krotnie większe u pacjentów z cukrzycą typu 1 i 16-krotnie większe z cukrzycą typu 2).
Udowodniono, że podawanie witaminy B1 diabetykom może znacząco opóźniać wystąpienie powikłań w postaci mikroangiopatii oraz neuropatii wynikających z podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Gdyż wpływa ona normalizująco na metabolizm węglowodanów oraz lipidów.

2. ZWIĘKSZONE ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINE B1

Dorastająca młodzież kobiety w ciąży oraz kobiety karmiące mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B1. Podobnie zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B1 może wystąpić u osób intensywnie uprawiających sport. Ponieważ witamina B1 bierze udział w przemianach metabolicznych glukozy w wyniku których komórka uzyskuje energię, wysiłek zwiększy zapotrzebowanie na ta witaminę.
U chorych dializowanych witaminy rozpuszczalne w wodzie są wydalane z organizmu wraz z dializatem. Proces jest porównywalny z fizjologicznym wydalaniem witamin z moczem obserwowanym u osób zdrowych, ale straty witaminy B1 w przebiegu hemodializy są dość wysokie. Podczas pojedynczego zabiegu procentowy spadek stężenia witaminy B1 we krwi to od 6 do 82%. U chorych dializowanych często pierwszym i nietypowym objawem niedoboru tiaminy są zaburzenia świadomości. Częstą, chociaż sporadycznie rozpoznawaną jednostką chorobową w tej grupie chorych jest encefalopatia Wernickego wynikająca z dużego niedoboru tiaminy.

3. PACJENCI DŁUGOTRWALE PRZYJMUJACY LEKI MOCZOPĘDNE

Wtórny niedobór witaminy B1 obserwowano u pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca i zastoinową niewydolnością serca długotrwale przyjmujących furosemid. Niekorzystne działanie tego leku zależy od dawki i powoduje nadmierne wydalanie tiaminy z moczem.
Warto tez wspomnieć, że niektóre leki – np. stale przyjmowane antybiotyki czy środki antykoncepcyjne – sprawiają, że wchłanianie tiaminy jest osłabione.
Przyczyny braków B1 w ustroju tkwią niekiedy w chorobach – nie tylko w cukrzycy, ale i w nadczynności tarczycy, niewydolności wątroby bądź nerek.

4. OSOBY CZĘSTO SPOŻYWAJĄCE ALKOHOL

Alkohol dostarcza nam sporej ilości kalorii. Niekorzystnie zmienia metabolizm B1. Utrudnia jej przejście do aktywnej biologicznie postaci – pirofosforanu tiaminy. I obniża jej przyswajanie. Uszkadza też narządy miąższowe, jak wątroba czy nerki, które magazynują witaminę B1. Nic dziwnego, że właśnie u alkoholików obserwuje się poważne powikłanie deficytu B1 w ustroju – tj. zespół Wernickego-Korsakowa. Jego główne objawy wynikają z długotrwałego niedoboru tiaminy i powodują trwałe zmiany w tych częściach mózgu, które odpowiedzialne są za pamięć i kojarzenie faktów. Objawia się to jako silne zaburzenia: koncentracji, świadomości, zaburzenia czucia, kontroli ruchów, oczopląs .

5. INTENSYWNE DIETY ODCHUDZAJĄCE

Źle zbilansowana dieta może być przyczyną niedoboru witaminy B1. Zdarza się to często przy dietach eliminacyjnych, odchudzających. Na niedobór witaminy B1 narażone są też osoby stosujące specyficzne diety jak weganie, wegetarianie. Menu ubogie w źródła witaminy B1 to oczywisty powód jej niedoboru. Istnieją także produkty zawierające enzymy rozkładające tiaminę – np. ostrygi, surowe mięso i skorupiaki morskie. Podobnie dieta uboga w magnez i kwas foliowy, warunkujące dobre wchłanianie tiaminy – również może stać za niedoborem B1.

Niedobór witaminy B1 u osób otyłych wynika ze szczególnych upodobań żywieniowych diety, która jest szczególnie bogata w cukry proste i tłuszcze, a uboga w produkty o zawartości pełnego ziarna, roślin strączkowych i innych pełnych pokarmów, które naturalnie zawierają tiaminę. Nadmierna ilość cukrów prostych wymaga metabolizmu, do którego niezbędny jest udział witaminy B1, stąd możliwość dość szybkiego wyczerpywania się jej zapasów. Zatem niedobory B1 u osób otyłych mogą być spowodowane niedostatecznym jej przyjmowaniem, wchłanianiem lub zwiększonym zużyciem.

6. OSOBY STARSZE

Niedobór tiaminy stanowi istotny problem w geriatrii. Niedobór witaminy B1 u osób starczych wiąże się z zażywaniem wielu leków w tym również diuretyków, źle zbilansowaną dietą. A także z pogorszeniem wchłaniania się tiaminy w układzie pokarmowym wraz z wiekiem.

7. OSOBY Z ZABURZONYM WCHŁANIANIEM WITAMINY B1

U pacjentów z długotrwałym żywieniem pozajelitowym wymagane jest uzupełnianie witaminy B1. Również pacjenci po zabiegach bariatrycznych wymagają stałej suplementacji. Częstość występowania niedoborów witaminy B1 po zabiegach bariatrycznych waha się od 1-49%. Zależy to od rodzaju zabiegu, zakresu i stanu pacjenta przed operacją. Często utajony niedobór tiaminy przed operacją może manifestować się klinicznie dopiero po zabiegu.
Zabieg zmniejszenia żołądka i procedury medyczne z nim związane mogą prowadzić do zmniejszenia się poziomu B1 we krwi w wyniku przedłużonego odżywiania płynami po zabiegu, nawracających wymiotów pooperacyjnych, niskiego spożycie składników odżywczych, zmniejszonego lub braku apetytu, zmniejszonej absorpcja tiaminy z powodu niedoboru kwasu żołądkowego, wyłączenia dwunastnicy lub jelita czczego. U większości pacjentów rozwija się niedobór witaminy B1 w ciągu 1–3 miesięcy po operacji.

Pomoc – jak uzupełnić niedobór witaminy B₁?

B₁ znajdziemy w wieprzowinie, podrobach, rybach, kaszach i brązowym ryżu. Dostarczymy jej, jedząc pełnoziarniste pieczywo, płatki owsiane, otręby oraz nabiał (mleko, jogurt, sery dojrzewające) i drożdże. Jej źródłem są również warzywa (czerwona soczewica, pestki słonecznika, groszek, fasola, szparagi, kalafior, kapusta, brukselka, ziemniaki, kiełki soi). A także owoce (banany, mandarynki, porzeczki). Musimy jednak pamiętać, że nasz organizm jej nie kumuluje. Po wchłonięciu w jelicie cienkim nadmiar B₁ jest filtrowany przez nerki i szybko usuwany wraz z moczem. Stąd tiamina musi być uzupełniania na bieżąco. Dostarczana z pożywieniem. A w razie konieczności – suplementowana. Najlepiej pod postacią pokrewnego, syntetycznego związku – benfotiaminy. W przeciwieństwie do rozpuszczalnej w wodzie tiaminy benfotiamina rozpuszcza się w tłuszczach. Jest lepiej przyswajana niż tiamina po podaniu doustnym. Natomiast po wchłonięciu przechodzi w wątrobie do związku wyjściowego i pełni dokładnie te same funkcje w ustroju.